Η ψυχική υγεία των ασυνόδευτων παιδιών

[vc_row][vc_column width=”2/3″][vc_column_text]Γράφει ο κοινωνικός λειτουργός του Κοινωνικού και Κοινοτικού Σταθμού Ψυχικής Υγείας “Γέφυρες Ζωής”του ΣΟΨΥ Πάτρας, Λάμπρος Αραπάκος

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αποτελούν μια ιδιαίτερα ευάλωτη κοινωνική ομάδα, καθώς βρίσκονται εκτός της χώρας καταγωγής τους, έχουν αποχωριστεί τους γονείς τους ή τον κηδεμόνα τους και χρήζουν προστασίας. Οι περισσότεροι ασυνόδευτοι ανήλικοι αναγκάστηκαν να φύγουν από τις χώρες τους έχοντας βιώσει τον πόλεμο και την εκμετάλλευση. Ταξίδεψαν κάτω από δυσμενείς συνθήκες και πολλές φορές θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους.

Σύμφωνα με τον ορισμό της ελληνικής νομοθεσίας 4251/2014 ο ασυνόδευτος ανήλικος είναι ο: «Υπήκοος τρίτης χώρας ή άνευ υπηκοότητας άτομο ηλικίας κάτω των 18 ετών, το οποίο φθάνει στην Ελλάδα, χωρίς να συνοδεύεται από ενήλικα υπεύθυνο για τη φροντίδα του, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία ή πρακτική και για όσο χρόνο κανένας υπεύθυνος ενήλικας δεν ασκεί στην πράξη την επιμέλειά του ή ο ανήλικος που εγκαταλείπεται ασυνόδευτος μετά την είσοδό του στην Ελλάδα».

Σύμφωνα με τη Διακήρυξη Καλών Πρακτικών της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες (2010), τα ασυνόδευτα άτομα εμπίπτουν σε µια από τις τρεις παρακάτω ομάδες:

  • Σε όσα αναζητούν προστασία για να διαφύγουν τις διώξεις, την αναγκαστική στρατολόγηση, τις συρράξεις και τις αναταραχές, συμπεριλαμβανομένου του ασύλου.
  • Κάποια ασυνόδευτα παιδιά ταξιδεύουν μόνα, ως μετανάστες, ως λύση στις σοβαρές και παρατεταµένες καταστάσεις φτώχειας, στερήσεων και κακουχιών ή ευκαιρίες για καλύτερο και ασφαλέστερο μέλλον με περισσότερες εκπαιδευτικές εμπειρίες.
  • Παιδιά θύματα εμπορίας ανθρώπων που διακινούνται προς και εντός της Ευρώπης για εκμετάλλευση διαφόρων μορφών, συμπεριλαμβανομένων της πορνείας, της επαιτείας, της κλοπής της παραγωγής παιδικής πορνογραφίας, και της µικροεγκληµατικότητας και άλλων μορφών εργασιακής εκμετάλλευσης.

Είναι πιθανό να υπάρχει αλληλοσυμπλήρωση  και το ενδεχόμενο της ουσιαστικής αλληλοεπικάλυψης των παραπάνω ομάδων.

Η πλειονότητα των ασυνόδευτων παιδιών είναι αγόρια και αυτό γιατί στα αγόρια, ο κίνδυνος να γίνουν αποδέκτες βίας ή αναγκαστικής συμμετοχής σε εχθροπραξίες είναι μεγαλύτερος σε σχέση με τα κορίτσια. Άλλοι παράγοντες που συντελούν σε αυτή την αριθμητική διαφορά είναι ότι τα αγόρια, θεωρείται πιο πιθανό να επιβιώσουν σε μια μοναχική φυγή και να διασφαλίσουν οικονομικά το μέλλον της οικογένειας. Άλλος ένας λόγος είναι ότι οι κοπέλες είναι πιο πιθανό να αιχμαλωτιστούν ή να απαχθούν για να εξαναγκασθούν σε γάμο, δουλεία ή εμπορία (Ηartwell, 2011).

 

Παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική ζωή των ασυνόδευτων ανήλικων

Για να μελετηθεί η ψυχική υγεία των ασυνόδευτων ανηλίκων θα γίνει αναφορά στους προ-μεταναστευτικούς, δια- μεταναστευτικούς και μετά- μεταναστευτικούς παράγοντες που επηρεάζουν και σχετίζονται άμεσα με το ψυχικό τραύμα των ασυνόδευτων παιδιών.

Προ-μεταναστευτικοί παράγοντες

Οι προ-μεταναστευτικοί παράγοντες αφορούν στη ζωή των ασυνόδευτων ανήλικων, όσο είναι ακόμα στη χώρα καταγωγή τους.

Σύμφωνα με τον Σαραντίδη (2008), οι λόγοι της μετανάστευσης έχουν καθοριστικό ρόλο στην εκδήλωση κάποιας ψυχικής διαταραχής. Η μετανάστευση μπορεί να είναι  υποχρεωτική ή μη υποχρεωτική. Η υποχρεωτική αφορά τους πολιτικούς προσφυγές και η μη υποχρεωτική αφορά στα άτομα που μεταναστεύουν διότι αναζητούν καλύτερη  οικονομική διαβίωση σε σχέση με τη χώρα προέλευσης. Είτε είναι υποχρεωτική, είτε όχι, η μετανάστευση μπορεί να εκδηλώσει σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Το στρες ξεκινά από τη στιγμή που το άτομο αποφασίζει να μεταναστεύσει. Αν η μετανάστευση είναι υποχρεωτική και υπάρχει ο φόβος σύλληψης, βασανιστηρίων ή θανάτωσης, το στρες είναι πιο ισχυρό. Το άτομο αναγκάζεται να φύγει και γνωρίζει ότι  δε θα μπορέσει να επιστρέψει. Στη μη υποχρεωτική μετανάστευση, υπάρχουν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες και το στρες υπάρχει κυρίως μέχρι την οριστική απόφαση της μετανάστευσης.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι στις χώρες καταγωγής τους έχουν βιώσει τον πόλεμο, το θάνατο μελών της οικογένειας τους, το διωγμό, τη βία, την απόδραση από αναγκαστική στρατολόγηση σε στρατιωτικές ή παραστρατιωτικές οργανώσεις και την αναγκαστική οικιακή εργασία. Αυτές οι εμπειρίες συνδυασμένες με άλλους αναπτυξιακούς παράγοντες άγχους από την παιδική και εφηβική ηλικία, αυξάνουν την πιθανότητα προβλημάτων ψυχικής υγείας (Bronstein et al., 2012).

Τα ασυνόδευτα παιδιά ταξιδεύουν προς ή εντός της Ευρώπης αναζητώντας άσυλο, λόγω του φόβου δίωξης ή της έλλειψης προστασίας στη χώρα καταγωγής. Αναζητούν προστασία διότι μπορεί να είναι θύματα εµπορίας ανθρώπων για σεξουαλικούς ή για άλλους λόγους, εκμετάλλευση ή θύματα κακοποίησης από το οικογενειακό τους περιβάλλον ή βιώνουν διακρίσεις ή κακοποιήσεις που οφείλονται και σχετίζονται με το φύλο τους. Κάποια ασυνόδευτα παιδιά φθάνουν στην Ευρώπη με στόχο να επανενώθουν µε µέλη της οικογένειάς τους που ήδη βρίσκονται στην Ευρώπη (Διακήρυξη Καλών Πρακτικών της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες, 2010).

Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Βέλγιο και τη Νορβηγία με θέμα τη μελέτη της ψυχικής ζωής των ασυνόδευτων ανήλικων, σε σύνολο του δείγματος 307 άτομα, 247 ανήλικοι δήλωσαν ως τραυματική εμπειρία το γεγονός ότι «βρίσκονται σε κίνδυνο», 240 ανέφεραν το θάνατο των αγαπημένων πρόσωπων ενώ 221 ανέφεραν τη σωματική κακοποίηση. 192 παιδιά περιγράφουν ως τραυματική εμπειρία ότι έγιναν μάρτυρες σωματικής κακοποίησης. Ο πόλεμος  και οι ένοπλες συγκρούσεις αναφέρθηκαν από τους 171 ερωτηθέντες ενώ ο χωρισμός από την οικογένεια καταγράφηκε ως τραυματική εμπειρία από 146 παιδιά (Vervliet et al., 2014).

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι τα ασυνόδευτα παιδιά έχουν βιώσει πολλαπλές δυσκολίες στην πατρίδα τους και έχουν φύγει από αυτή χωρίς προστασία (Jensen, et al., 2014) και τα περισσότερα από αυτά είναι ήδη τραυματισμένα ψυχικά πριν εισέλθουν στη χώρα υποδοχής (Nightingale, 1998).

Δια- μεταναστευτικοί παράγοντες

Οι δια- μεταναστευτικοί παράγοντες σχετίζονται με τις εμπειρίες που αντιμετωπίζουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους από τη χώρα καταγωγής τους στη χώρα υποδοχής τους. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους που μπορεί να διαρκέσει και χρόνια, οι ανήλικοι ζουν σε καταυλισμούς προσφύγων ή σε εγκαταλειμμένα κτίρια ή σε πρόχειρα καταλύματα κάτω από δυσμενείς συνθήκες (Bora, 2010).

«Όταν ένα παιδί βιώνει έλλειψη ασφάλειας και σταθερότητας συμπεριλαμβανομένων συνεχών αλλαγών στις οικίες καθημερινές συνήθειες για μήνες ή και χρόνια σε μεταβατικούς καταυλισμούς, τότε αυτό αποτελεί παράγοντα κινδύνου για αυξημένη πιθανότητα ψυχιατρικού νοσήματος, δυσλειτουργικών συμπεριφορών ή ανικανότητας να εργαστεί, να αγαπήσει ή να παίξει» (Ahearn and Αthey, 1991 όπως αναφέρεται στο Bora, 2010).

Σε μια πρόσφατη μελέτη σε δείγμα 150 Αφγανών ασυνόδευτων ανηλίκων στο Ηνωμένο Βασίλειο αναφέρεται ότι το ταξίδι διαρκεί περίπου 6 μήνες με σχεδόν όλα τα παιδιά να ταξιδεύουν δια ξηράς. Οι εμπειρίες τους περιλαμβάνουν ταραχώδη ύπνο, διαβίωση σε συνθήκες εγκλεισμού και ανθυγιεινές συνθήκες, σωματική βία από διακινητές και κυβερνητικούς υπαλλήλους, ενώ έχουν γίνει και μάρτυρες του θανάτου φίλων και ζουν σχεδόν συνεχώς υπό συνθήκες στέρησης (Mougne, 2010).

Σε  μικρότερη έρευνα (Boland, 2010) που πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Νορβηγία με δείγμα 20 Αφγανούς έχουν αναφερθεί εμπειρίες διαβίωσης σε κοντέινερ χωρίς νερό και φαγητό βλέποντας φίλους να πεθαίνουν από ασφυξία.

Μετα- μεταναστευτικοί παράγοντες

Οι μετά-μεταναστευτικοί παράγοντες σχετίζονται με την ένταξη σε μια χώρα, σε ένα καινούριο περιβάλλον, σε ένα νέο πολιτισμό και θεωρείται δύσκολη και αγχωτική διαδικασία (Bora, 2010).

Ο μετανάστης έχει να αντιμετωπίσει στη χώρα υποδοχής μια σειρά από στρεσογόνους παράγοντες που σχετίζονται με τη δυσκολία προσαρμογής σε ένα νέο πολιτισμικό περιβάλλον. Η ψυχική διαταραχή εκδηλώνεται συνήθως όταν ο μετανάστης έχει εγκατασταθεί στη χώρα υποδοχής. Οι αιτίες που εμφανίζονται οι ψυχικές διαταραχές σχετίζονται με μια σειρά απωλειών: απώλεια συγγενών και φίλων, απώλεια γλώσσας και κουλτούρας, απώλεια κοινωνικού στάτους (Σαραντίδης, 2008), αλλά και απώλεια της κοινότητας που ζούσε, των συνηθειών και των εθίμων με αποτέλεσμα το αίσθημα ταυτότητας και το αίσθημα του ανήκειν να διαταράσσονται (Έκθεση της Υπηρεσίας 11600 για ασυνόδευτους ανήλικους, 2014).

Ο Θεοδωράκης (2008), αναφέρει ότι το πολιτισμικό σοκ είναι ένα τραυματικό γεγονός «αλλά δεν είναι της ίδιας έντασης για όλους».

Όσον αφορά τους ασυνόδευτους ανήλικους, στη χώρα υποδοχής νιώθουν μοναξιά, άγχος να ταιριάξουν με τα άτομα που θα τα φροντίσουν, ντροπή επειδή είναι διαφορετικοί, ενοχή για αυτούς που άφησαν πίσω ή που χάθηκαν, έντονη πίεση να παρέχουν υποστήριξη στα εναπομείναντα μέλη της οικογένειας και να πετύχουν ως οι επιζώντες διότι τους δόθηκαν ευκαιρίες που άλλοι δεν είχαν (Hartwell, 2011).

Η διαδικασία ένταξης για τους ασυνόδευτους ανήλικους μπορεί να είναι ιδιαίτερα αγχώδης γιατί δεν έχουν γονικές φιγούρες που να παρέχουν καθοδήγηση και προστασία από τους νέους παράγοντες άγχους και/ή τραύματα. Επίσης, είναι δύσκολο γι’ αυτά τα παιδιά να δημιουργήσουν νέους δεσμούς, φιλίες και δίκτυα υποστήριξης στη χώρα υποδοχής καθώς πολλές φορές τοποθετούνται σε κέντρα με λίγες πιθανότητες σύναψης νέων σχέσεων, ενώ πολλά βιώνουν πολλές μετακομίσεις με νέες ρήξεις σε σχέσεις (Chase, 2013 όπως αναφέρεται στους Jensen et al., 2014).

Συνοψίζοντας, όταν η μετανάστευση συνυπάρχει με τραυματικές και βίαιες εμπειρίες, είτε προ- μεταναστευτικές, είτε δια-μεταναστευτικές, είτε μετά- μεταναστευτικές, τότε το άγχος και ο φόβος μπορεί να ξεπεράσει τις φυσικές ικανότητες του ατόμου, ενώ για ένα παιδί είναι δύσκολη η αντιμετώπιση και η διαχείριση αυτών των εμπειριών (Bora, 2010).

Το ψυχικό τραύμα των ασυνόδευτων ανήλικων

«Κατά τη φροϋδική άποψη, στην όποια βασίζονται και οι περισσότερες μετέπειτα  προτάσεις από ποικίλες θεωρητικές κατευθύνσεις, τραύμα θεωρείται η ψυχική υπερφόρτωση λόγω κατακλυσμού του Εγώ από αρνητικά ερεθίσματα  με συνεπαγόμενη τη μερική ή πλήρη αίσθηση αβοηθησίας» (Αγγελόπουλος, 2009).

Η μετανάστευση κάποιες φορές είναι τραυματική. Το τραύμα της μετανάστευσης δεν είναι σταθερό και αναπόφευκτο, ωστόσο μπορεί να επέλθει ανεξαρτήτως της προϋπάρχουσας προσωπικότητας του μετανάστη. Όμως, αξίζει να σημειωθεί οτι το τραύμα, όταν επέρχεται, δεν έχει πάντοτε παθογενείς συνέπειες. Κάποιες φορές όπως κάθε τραύμα είναι δομικός παράγων και φορέας νέων δημιουργικών δυνατοτήτων, συχνά αποτελεί τον σπόρο για μια μεταμόρφωση και πηγή μιας νέας δημιουργικότητας» (Moro, 2013).

Η μετανάστευση συνδέεται με τη διαδικασία του πένθους, μέσω της οποίας το άτομο εξωτερικεύει τη θλίψη και τις ενοχές για την απώλεια/ εγκατάλειψη με τρόπους αποδεκτούς και αναγνωρίσιμους από το πολιτισμικό του πλαίσιο. Το πένθος λειτουργεί καθαρτικά και εξιλεωτικά, κινητοποιεί τα υποστηρικτικά συστήματα και δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε το άτομο να επεξεργαστεί και να αποδεχτεί τις απώλειες, να αναζητήσει νέα αντικείμενα και να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα (Λειβαδίτης, 2003). Στην περίπτωση των προσφύγων, η διαδικασία του πένθους είναι πιο σύνθετη. Οι πρόσφυγες δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα τους και άρα στην ουσία βιώνουν κυριολεκτικά απώλειες και όχι απλά αποχωρισμούς (Μαστρογιάννη, 2003).

Σύμφωνα με τον Terr (1991, όπως αναφέρεται στους Derluyn and Broekaert, 2008) υπάρχουν δύο  βασικοί τύποι τραυματικών εμπειριών σε παιδιά. Το τραύμα  τύπου Ι αναφέρεται σε παιδικό τραύμα που χαρακτηρίζεται από μια μοναδική, ξαφνική και αναπάντεχη έκθεση σε ένα παράγοντα άγχους, ενώ τα τραύματα τύπου ΙΙ είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας και συνεχόμενης έκθεσης σε επαναλαμβανόμενους παράγοντες άγχους, όπως συμβαίνει συχνά με την ψυχολογική ή τη σεξουαλική κακοποίηση. Οι ανήλικοι και οι ενήλικες μετανάστες εκτίθενται περισσότερο σε τύπου ΙΙ τραύματα. Βιώνουν τραύματα πριν τη φυγή τους από την πατρίδα (π.χ. πόλεμο), κατά τη διάρκεια της φυγής για τη χώρα υποδοχής και ακόμα και μετά την άφιξή τους στη χώρα υποδοχής.

Σε εμπειρικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί για τους ασυνόδευτους ανήλικους, έχουν περιγραφεί ένα εύρος συναισθηματικών, αναπτυξιακών και συμπεριφορικών προβλημάτων: προβλήματα ύπνου, διαταραχές συγκέντρωσης, εφιάλτες, κατάθλιψη, στέρηση, άγχος, συμπτώματα διαταραχής μετά από ψυχοτραυματικό στρες, συμπτώματα σωματικών διαταραχών, μεγάλη θλίψη και στενοχώρια, επιθετικότητα, μειωμένο ενδιαφέρον, υπέρ-διέγερση, χαμηλή αυτοπεποίθηση, σοβαρά αισθήματα ενοχής, απαισιόδοξη σκοπιά του κόσμου, χρήση ουσιών, βίαιη συμπεριφορά, αυτοκτονικές πράξεις, ψύχωση και παραβατική συμπεριφορά (Derluyn and Broekaert, 2008).

Οι Jensen  et al., (2014) πραγματοποίησαν στη Νορβηγία μια επαναληπτική μελέτη με στόχο τη διερεύνηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας σε ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες. Το δείγμα περιλαμβάνει 75 ασυνόδευτους ανηλίκους μέσης ηλικίας 16,5 ετών, με το 83%  να είναι αγόρια. Αυτή η δίχρονη επαναληπτική αξιολόγηση των ασυνόδευτων παιδιών έδειξε ότι τα συμπτώματα της διαταραχής μετά από ψυχοτραυματικό στρες, κατάθλιψης και άγχους κατά μέσο όρο παρέμειναν αμετάβλητα σε σχέση με μια προηγούμενη αξιολόγηση που είχε γίνει 6 μήνες μετά την άφιξή τους στη Νορβηγία. Το εύρημα συμπίπτει με άλλες μελέτες και αποδεικνύει ότι τα ασυνόδευτα παιδιά αντιμετωπίζουν χρόνια πορεία αγχωτικών αντιδράσεων και τα προβλήματα ψυχικής υγείας τους δεν αλλάζουν σημαντικά με το χρόνο. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς αυτά τα παιδιά έχουν βιώσει πολλαπλά τραύματα στην πατρίδα τους και την έχουν εγκαταλείψει χωρίς προστασία.

Παρ’ όλα αυτά δεν έχει αναφερθεί ότι από κλινική άποψη όλοι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι παρουσιάζουν σημαντικά συμπτώματα προβλημάτων ψυχικής υγείας (Eide and Hjern, 2013 όπως αναφέρεται στους Jensen et al., 2014). Ωστόσο, οι  ασυνόδευτοι ανήλικοι θα βιώσουν ως ένα βαθμό τραύμα σε σχέση με εμπειρίες διαταραγμένης οικογενειακής, σχολικής και κοινωνικής ζωής, με τις πολλαπλές απώλειες και επιπτώσεις του πολέμου καθώς και τα διαρκή και πολύπλοκά ζητήματα που καλείται να διαχειριστούν στη χώρα υποδοχής (Boro, 2010).

 

Ασυνόδευτοι ανήλικοι στην Ευρώπη

«Σύμφωνα με τα στοιχεία που γνωστοποίησε η ευρωπαϊκή αστυνομία Europol περισσότερα από 10.000 προσφυγόπουλα που ταξίδευαν ασυνόδευτα χάθηκαν στην Ευρώπη τους τελευταίους 18 έως 24 μήνες, διατυπώνοντας φόβους ότι πολλά εξ αυτών έχουν πέσει θύματα εκμετάλλευσης, ιδίως σεξουαλικής, από δίκτυα οργανωμένου εγκλήματος» (www.kathimerini.gr).

Όσον αφορά την Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, οι ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων είναι πλήρεις, με συνέπεια πολλά παιδιά που αιτούνται φιλοξενίας να βρίσκονται αναγκαστικά σε αναμονή και αρκετά να παραμένουν για μεγάλο διάστημα σε αστυνομικά κρατητήρια. Το 2015, συνολικά 2.248 ασυνόδευτοι ανήλικοι τοποθετήθηκαν σε δομές φιλοξενίας, οι περισσότεροι των οποίων αποχώρησαν μετακινούμενοι προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κάτι που πλέον είναι εξαιρετικά δυσχερές λόγω των κλειστών συνόρων. Μόνο στους τρεις πρώτους μήνες του 2016 καταγράφηκαν 1.150 ασυνόδευτα παιδιά (www.huffingtonpost.gr).

Ο Σύλλογος για τη Ψυχική Υγεία- ΣΟΨΥ Πάτρας στο πλαίσιο του Κοινωνικού-Κοινοτικού Σταθμού Ψυχικής Υγείας “Γέφυρες Ζωής” που υλοποιείται με την αρωγή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος συνεργάζεται με το Κέντρο Φιλοξενίας ασυνόδευτων  ανηλίκων και ευάλωτων πληθυσμών ΣΤΕΓΗ PLUS (+) Πάτρα παρέχοντας τις υπηρεσίες του.

 

Διάβασε εδώ περισσότερα για τα δικαιώματα και την  προστασία των ασυνόδευτων παιδιών.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΗ

  • Boland K. (2010) Children on the move: a report on children of Afghan origin moving to western countries. UNICEF. Geneva
  • Bronstein I. Montgomery P. Ott E. (2013) Emotional and behavioral problems amongst Afghan unaccompanied asylum-seeking children: results from a large-scale cross-sectional study. Eur Child Adolesc Psychiatry 22: 285-294
  • Derluyn I. Eric Broekaert Ε. (2008) Unaccompanied refugee children and adolescents: The glaring contrast between a legal and a psychological perspective. International Journal of Law and Psychiatry 31: 321. Available at http://mighealth.net/eu/images/4/47/Contrast.pdf
  • Galante V. (2014) Greece’s Not-So-Warm Welcome to Unaccompanied Minors: Reforming EU Law to Prevent the Illegal Treatment of Migrant Children in Greece. Brooklyn Journal of International Law 39 (2): 753, 755, 784. Available at http://brooklynworks.brooklaw.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1031&context=bjil
  • Hartwell C. (2011) Former unaccompanied refugee minors: stories of life in resettlement, Dissertation. University of Michigan. Available at: http://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/86309/cahartwe_1.pdf
  • Jensen T. Skårdalsmo E. Fjermestad K. (2014) Development of mental health problems – a follow-up study of unaccompanied refugee minors. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health 8 (29): 3- 15
  • Mougne C (2010) Trees only move in the wind: a study of unaccompanied Afghan children in Europe. United Nations High Commissioner for Refugees Policy Development and Evaluation Service. Geneva
  • Moro M. R. (2013) Παιδιά του τόπου μας που έρχονται από τα ξένα. Μετάφραση: Ζηλίκης Ν. Επιμέλεια: Κουμεντάκη Χ. Εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη
  • Nightingale E. (1998) Invisible children. WJM 169 (5): 54
  • Vervliet M. Meyer Demott M.A. Jakobsen M. Broekaert E. Heir T. Derluyn I. (2014) The mental health of unaccompanied refugee minors on arrival in the host country. Scandinavian Journal of Psychology 55: 35 – 36

 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

  • Αγγελόπουλος Ν. (2009) Ιατρική ψυχολογία και ψυχοπαθολογία. Τόμος Β΄. Εκδόσεις ΒΗΤΑ. Αθήνα
  • Bora Z. Μ. (2010) Η Εκπαίδευση των Ανήλικων και Ασυνόδευτων Ανήλικων Προσφύγων στην Ελλάδα. Διπλωματική εργασία. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Διαθέσιμο στο: http://invenio.lib.auth.gr/record/126520/files/GRI-2011-6676.pdf?version=1
  • Διακήρυξη Καλών Πρακτικών της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες (2010) 4η Αναθεωρημένη Έκδοση. Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για τα Ασυνόδευτα Παιδιά. Διαθέσιμο στο http://scep.sitespirit.nl/images/18/205.pdf
  • Έκθεση της Υπηρεσίας 11600 για τους ασυνόδευτους ανήλικους (2014) Κύπρος Διαθέσιμο στο http://www.call116000.org/downloads/asinodeuti%20aplo.pdf
  • Θεοδωράκης Π. (2008) Ψυχική Υγεία σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο: Η επίδραση της κουλτούρας και διαφορετικότητας. Στο «Διασχίζοντας Σύνορα: Διαιώνιση ή φροντίδα του τραύματος». Επιμέλεια έκδοσης: Γκιώνάκης Ν. Εκδόσεις Βαβέλ Κέντρο Ημέρας για την ψυχική υγεία των μεταναστών. Αθήνα
  • Λειβαδίτης Μ. (2003) Πολιτισμός και ψυχιατρική. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα
  • Μαστρογιάννη Α. (2013) Μετανάστευση και ψυχική υγεία: Μελέτη των ψυχικών διαταραχών και των αναγκών μεταναστών που απευθύνονται στις υπηρεσίες του ψυχιατρικού νοσοκομείου. Διδακτορική διατριβή. Ιατρική Σχολή Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
  • Σαραντίδης Δ. (2008) Μετανάστευση και ψυχική υγεία. Στο «Διασχίζοντας Σύνορα: Διαιώνιση ή φροντίδα του τραύματος». Επιμέλεια έκδοσης: Γκιώνάκης Ν. Εκδόσεις Βαβέλ Κέντρο Ημέρας για την ψυχική υγεία των μεταναστών. Αθήνα

INTERNET

19) Europol: Πάνω από 10.000 ασυνόδευτα παιδιά αγνοούνται

http://www.kentri.gr/index.php/others/3818-2015-02-18-07-58-14  (3/3/16)

20) Παρέμβαση Συνηγόρου του Πολίτη για τα ασυνόδευτα παιδιά με επιστολή του στους αρμόδιους υπουργούς http://www.huffingtonpost.gr/2016/03/30/—-_n_9572652.html  (4/5/16)

 

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

21)  Ν. 4251/2014 Κώδικας Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης και λοιπές διατάξεις

 

Φωτογραφία: Μάριος Βαλασόπουλος (https://www.efsyn.gr/)[/vc_column_text][/vc_column][vc_column width=”1/3″][/vc_column][/vc_row]

Μετάβαση στο περιεχόμενο