Στίγμα και ψυχική υγεία

[vc_row][vc_column][vc_column_text]Γράφει ο ψυχίατρος του Κοινωνικού-Κοινοτικού Σταθμού Ψυχικής Υγείας “Γέφυρες Ζωής”  του Συλλόγου για τη Ψυχική Υγεία- ΣΟΨΥ Πάτρας, κ. Ιωάννης Ψυχογιάννης

 

Το στίγμα, το ανεξίτηλο δηλαδή σημάδι του δέρματος, συνήθως από έγκαυμα, χρησιμοποιήθηκε αρχικά στην αρχαία Ελλάδα προκειμένου να σημαδεύουν τις ιέρειες ώστε να είναι γνωστό ότι ανήκουν στο θεό που υπηρετούσαν και για τους σκλάβους ώστε να αναγνωρίζεται η χαμηλή τους θέση στην ιεραρχία της κοινωνικής δομής. Αργότερα, κατά τον Μεσαίωνα, με πυρακτωμένο σίδερο στιγμάτιζαν κάποιους εγκληματίες ώστε να είναι ευδιάκριτη η  «παρεκκλίνουσα» συμπεριφορά τους.

Με την πάροδο των αιώνων η σημασία του στίγματος διαφοροποιήθηκε. Στις μέρες μας, κατέληξε να είναι συνώνυμη με δυσμενείς διακρίσεις σε βάρος ανθρώπων που είναι «διαφορετικοί». Έτσι, σήμερα, μπορεί να θεωρηθεί ως μια κοινωνική κατασκευή με την οποία ένα διακριτό χαρακτηριστικό κοινωνικής απαξίωσης αποδίδεται στους άλλους ώστε να αναγνωρίζονται και να απαξιώνονται.

Δυστυχώς, ίσως με κάποια δόση υπερβολής, θα μπορούσε να λεχθεί πως η ιστορία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη από περιστατικά στιγματισμού και διακρίσεων εις βάρος όχι μόνο ατόμων αλλά και ολόκληρων κοινωνικών ομάδων. Εξέχουσα θέση ανάμεσα στις ομάδες που εύκολα στιγματίζονται κατέχουν οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Έτσι, η ψυχική ασθένεια, σε όλο το εύρος της, από τις αγχώδεις διαταραχές και την κατάθλιψη έως και την πιο σοβαρή νόσο που είναι η σχιζοφρένεια, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον κοινωνικό στιγματισμό.

Παρά την τεράστια επιστημονική πρόοδο, τις εξελίξεις στο θεραπευτικό επίπεδο με νέας γενιάς φάρμακα και την καλύτερη πορεία και πρόγνωση, η ψυχική ασθένεια εξακολουθεί να είναι συνώνυμη με την «τρέλα», με το ανεξήγητο και μυστηριώδες, με το τρομακτικό και βίαιο, συνοδευόμενη με στερεότυπα και προκαταλήψεις που οδηγούν σε διακρίσεις.

Η έλλειψη ενημέρωσης και ο φόβος για πιθανή βίαιη συμπεριφορά ή για το άγνωστο που αποτελεί για τους περισσότερους η ψυχική νόσος συντηρούν το στίγμα.  Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης όπου δεν υπάρχει ειδησεογραφική κάλυψη της ψυχικής ασθένειας εκτός και αν συνδέεται με τη βία, συμβάλλουν σημαντικά στη συντήρηση της διαστρεβλωμένης άποψης για τη ψυχική ασθένεια. Πληθώρα τηλεοπτικών ή κινηματογραφικών ηρώων που η επιθετική, βίαιη και απρόβλεπτη συμπεριφορά τους αποδίδεται σε κάποια ψυχική νόσο. Τέλος, τίτλοι ταινιών (π.χ.  «ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι») και βιβλίων συνεισφέρουν στο στερεότυπο της ψυχικής ασθένειας και της επικινδυνότητας των ανθρώπων με ψυχολογικά προβλήματα.

Έχει προταθεί, η διάκριση σε εσωτερικό στίγμα ή αυτοστιγματισμό και σε εξωτερικό στίγμα. Το πρώτο αναφέρεται στην ντροπή και την προσδοκία της διάκρισης που εμποδίζει τους ανθρώπους να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους και τους αποτρέπει από το να ζητήσουν βοήθεια. Το δεύτερο αναφέρεται στην εμπειρία της άδικης αντιμετώπισης από τους άλλους. Το στίγμα, εσωτερικό ή εξωτερικό έχει σοβαρές επιπτώσεις.

Έτσι, το στίγμα της ψυχικής ασθένειας, δυσχεραίνει την αναζήτηση βοήθειας όταν εκδηλωθεί η νόσος, επηρεάζει αρνητικά τη συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή, επιβαρύνει τη ψυχιατρική συμπτωματολογία ανεξαρτήτως της αρχικής διάγνωσης, καθιστά δύσκολη την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση επηρεάζοντας αρνητικά τις πιθανότητες στέγασης, επαγγελματικής αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης. Τέλος, συμβάλλει στο υποκειμενικό βίωμα υποτίμησης του λήπτη υπηρεσιών ψυχικής υγείας επηρεάζοντας την αυτοπεποίθησή του και αυξάνοντας τελικά τα επίπεδα δυσφορίας του.

Συμπερασματικά, η καταπολέμηση του στίγματος αποτελεί κομβικής σημασίας παράγοντα για την αντιμετώπιση της ψυχικής νόσου. Ο Σύλλογος για την ψυχική υγεία- ΣΟΨΥ Πάτρας με την πολύτιμη βοήθεια του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος μέσα από ενημερωτικές δράσεις στην κοινότητα, ημερίδες, συνέδρια, φεστιβάλ προσπαθεί να συμβάλει προς αυτήν την κατεύθυνση.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]

Μετάβαση στο περιεχόμενο