Γράφει ο ψυχίατρος του Κοινωνικού-Κοινοτικού Σταθμού Ψυχικής Υγείας “Γέφυρες Ζωής” του Συλλόγου για τη Ψυχική Υγεία- ΣΟΨΥ Πάτρας, κ. Ιωάννης Ανδριόπουλος
Αναρωτιέστε αν υποφέρετε από κάποια αγχώδη διαταραχή; Σας έχει γίνει διάγνωση ότι έχετε αγχώδη διαταραχή αλλά βρίσκεστε σε σύγχυση σχετικά με το τι ακριβώς είναι; Υποφέρετε από ανεξήγητα ιατρικά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία, αίσθημα δύσπνοιας ή ασφυξίας, τρόμο, αίσθημα ζάλης ή λιποθυμίας και έχετε επισκεφτεί ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων ή τα επείγοντα κάποιου νοσοκομείου χωρίς να σας έχουν διαγνώσει ότι αυτά οφείλονται σε κάποια παθολογική κατάσταση; Σε αυτό το άρθρο θα βρείτε πληροφορίες σχετικά με το τι είναι οι αγχώδεις διαταραχές, ποια είναι τα συμπτώματά τους και πως μπορείτε να απαλλαγείτε από αυτά.
Η λέξη άγχος προέρχεται από το ρήμα άγχω που σημαίνει πιέζω σφικτά (ιδίως στο λαιμό), αποπνίγω, στραγγαλίζω. Παράγωγα της λέξης άγχω είναι η αγχόνη, η στηθάγχη και το άγχομαι.
Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε καταστάσεις κινδύνου. Το σύνολο των αντιδράσεων που παρατηρούνται σε μια τέτοια δεδομένη κατάσταση μπορούν να θεωρηθούν τα ισοδύναμα της προετοιμασίας του ατόμου να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο που καταλήγει σε πάλη με τον κίνδυνο, φυγή από αυτόν ή ακινητοποίηση του ατόμου. Το άγχος θεωρείται φυσιολογικό όταν εξασφαλίζει την εγρήγορση και επιτυγχάνει ισορροπία ανάμεσα στο άτομο και στο περιβάλλον. Πότε όμως μιλάμε για παθολογικό άγχος; Κάποιες φορές είναι δύσκολο να τεθεί μια σαφής διαχωριστική γραμμή, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι το άγχος είναι παθολογικό όταν είναι δυσανάλογο με το μέγεθος της απειλής ή όταν η διάρκειά του υπερβαίνει κατά πολύ την κατάσταση κινδύνου. Σε μια τέτοια κατάσταση μιλάμε για αγχώδη διαταραχή. Σε αντιδιαστολή με το φυσιολογικό φόβο, στο άγχος ο κίνδυνος ή η απειλή δεν έχουν βάση στην πραγματικότητα, αλλά έχουν ενδοψυχική προέλευση, όπως π.χ. ασυνείδητη τραυματική μνήμη, ασυνείδητη σύγκρουση κ.α. Οι αγχώδεις διαταραχές είναι δηλαδή καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από παθολογική αντίδραση άγχους σε μη πραγματική απειλή και το αντικείμενο που προκαλεί άγχος είναι κατά ένα μέρος τουλάχιστον ασυνείδητο και συγκρουσιακό.
Η ενεργοποίηση των εγκεφαλικών κυκλωμάτων του άγχους έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας σειράς φυσιολογικών μεταβολών που συνίστανται σε αύξηση του καρδιακού ρυθμού, διαταραχή της αναπνοής με αύξηση του ρυθμού της, τρόμο, εφίδρωση, σφίξιμο ή πόνο στο στήθος, αγγειοκινητικές μεταβολές όπως ερυθρότητα του προσώπου και εξάψεις, και σε ορισμένες περιπτώσεις αίσθημα λιποθυμίας. Οι ψυχολογικές μεταβολές περιλαμβάνουν δυσφορικό συναίσθημα επικείμενου κινδύνου, υπερβολική αίσθηση αδυναμίας (το άτομο αισθάνεται ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο ή την απειλή), αδυναμία αντίληψης του μη πραγματικού της απειλής, διαρκές συναίσθημα φόβου, τάσης και άγχους, και εξαντλητική ετοιμότητα για τον αναμενόμενο κίνδυνο. Συνήθως στις αγχώδεις διαταραχές το άτομο βιώνει τα συμπτώματα του άγχους (όλες δηλαδή τις φυσιολογικές και ψυχολογικές μεταβολές που προαναφέρθηκαν) μόνο όταν αρνηθεί να απομακρυνθεί από το αντικείμενο ή την κατάσταση που του προκαλεί άγχος. Δηλαδή τα συμπτώματα άγχους έχουν ως σκοπό να θέσουν το άτομο σε ετοιμότητα και εγρήγορση μπροστά σε έναν κίνδυνο ή κατάσταση και να το αναγκάσουν να παλέψει με τον κίνδυνο και να ανταποκριθεί στην συγκεκριμένη κατάσταση ή να απομακρυνθεί από τον κίνδυνο και την κατάσταση που προκαλεί φόβο.
Πριν αρχίσουμε να κάνουμε μια περιγραφή της φαινομενολογίας των τόσο συχνών αγχωδών διαταραχών (σχεδόν ένας στους τρεις, κάποια στιγμή της ζωής του, θα υποφέρει από κάποια αγχώδη διαταραχή, δυστυχώς όμως αρκετοί δεν θα αναζητήσουν ποτέ βοήθεια ειδικού) θα ήθελα ειλικρινά και υπεύθυνα να καθησυχάσω τον αναγνώστη λέγοντας ότι όλες οι αγχώδεις διαταραχές θεραπεύονται, αρκεί κάποιος να λάβει την κατάλληλη εξειδικευμένη βοήθεια και θεραπεία. Το μόνο που χρειάζεστε να κάνετε είναι να μην περιμένετε ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή τα συμπτώματα θα υποχωρήσουν αλλά να βρείτε τον κατάλληλο για εσάς ειδικό (ψυχίατρο ή ψυχολόγο) που θα καταλάβει την κατάστασή σας και με τις κατάλληλες τεχνικές και θεραπείες θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε την αγχώδη διαταραχή.
Ανάλογα με τη φαινομενολογία και τη συμπτωματολογία με την οποία εμφανίζονται, οι αγχώδεις διαταραχές χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες:
Διαταραχή Πανικού: χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες και αιφνίδιες κρίσεις πανικού. Ταυτόχρονα, υπάρχει επίσης έντονο άγχος στο διάστημα μεταξύ των κρίσεων πανικού καθώς και αποφυγή καταστάσεων και συνθηκών στις οποίες συμβαίνουν συνήθως οι κρίσεις πανικού.
Οι κρίσεις πανικού χαρακτηρίζονται από την οξεία εισβολή έντονου άγχους, φόβου ή ταραχής και εκδηλώνονται κυρίως με σωματικά συμπτώματα. Για τη διάγνωση της κρίσης πανικού πρέπει να υπάρχουν 4 ή περισσότερα από τα παρακάτω:
- εφίδρωση
- έντονος τρόμος
- αίσθημα πνιγμονής
- οπισθοστερνική δυσφορία
- αίσθημα λιποθυμίας ή ζάλη
- αίσθημα δύσπνοιας
- παραισθησίες (μουδιάσματα)
- ταχείες εναλλαγές αισθήματος θερμού – ψυχρού
- φόβος απώλειας του ελέγχου των καταστάσεων ή του εαυτού
- φόβος ότι το άτομο θα τρελαθεί
- αίσθημα μη πραγματικού
- φόβος επικείμενου θανάτου
Στην διαταραχή πανικού οι κρίσεις άγχους εκδηλώνονται απότομα, κορυφώνονται μέσα σε λίγα λεπτά, και διαρκούν συνήθως μισή ώρα.
Αγοραφοβία με ή χωρίς Διαταραχή Πανικού: χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο και άγχος όταν το άτομο βρίσκεται σε κάποιο μέρος ή περίσταση από όπου είναι δύσκολη η διαφυγή, ή όπου αισθάνεται ότι θα είναι δύσκολο να του δοθεί βοήθεια σε περίπτωση ξαφνικής «αδιαθεσίας» ή σε περίπτωση πανικού. Το άτομο αποφεύγει με κάθε τρόπο τέτοια μέρη ή περιστάσεις.
Κοινωνική Φοβία: χαρακτηρίζεται από χρόνιο, παθολογικό, επίμονο και έντονο φόβο ότι οι άλλοι άνθρωποι παρατηρούν και κρίνουν αρνητικά το άτομο και τη συμπεριφορά του. Το άτομο έχει έλλειψη αυτοεκτίμησης και έντονο φόβο κριτικής από τους άλλους, όταν σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις επίκειται συνάντηση ή γνωριμία του ατόμου με νέα πρόσωπα ή όταν το άτομο παρευρίσκεται σε συνεστιάσεις με ξένους. Ο φόβος μπορεί να περιορίζεται μόνο σε ορισμένες συμπεριφορές του ατόμου (όπως το να μιλάει μπροστά σε κοινό, να τρώει μαζί με άλλους, να μιλάει στο τηλέφωνο μπροστά σε άλλους κ.ά.) ή μπορεί να είναι γενικευμένος και να περιλαμβάνει όλες ή σχεδόν όλες τις συμπεριφορές καθώς και τη γενική του εμφάνιση (γενικευμένη κοινωνική φοβία). Το άτομο αισθάνεται έντονη ταπείνωση και άγχος και συχνά αποφεύγει τις επαφές με ανθρώπους έξω από το στενό οικογενειακό περιβάλλον. Παρά το γεγονός ότι το άτομο αναγνωρίζει ότι ο φόβος είναι υπερβολικός και αβάσιμος, σταδιακά αναπτύσσει συμπεριφορά αποφυγής. Τα συμπτώματα συνήθως αρχίζουν στην εφηβεία, και το άτομο παραπονείται ότι τρέμουν τα χέρια του, ότι ζαλίζεται, ιδρώνει, κοκκινίζει ή νοιώθει ναυτία.
Ειδική Φοβία: υπάρχει υπερβολικός, παράλογος και επίμονος φόβος που συνοδεύει την παρουσία ενός αντικειμένου ή πράγματος (αίμα, σύριγγα, ανελκυστήρας, κ.ά.), ζώου (ερπετά, έντομα, αράχνες, γάτες, σκύλοι, κ.ά.), ή κατάστασης (ύψος, σκοτάδι, κλειστός χώρος, πτήση με αεροπλάνο, κ.ά.). Προκαλείται έντονο άγχος και συμπεριφορές αποφυγής της κατάστασης ή του αντικειμένου παρά το γεγονός ότι το άτομο αναγνωρίζει ότι ο φόβος είναι υπερβολικός.
Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή: χαρακτηρίζεται από έντονο, χρόνιο, γενικευμένο και διάχυτο άγχος ή υπερβολική ένταση και στενοχώρια που δεν συνδέονται με κάποια ιδιαίτερη ιδέα, αντικείμενο ή γεγονός. Το άγχος είναι συνεχές και πολύ εντονότερο από το φυσιολογικό άγχος το οποίο βιώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Εκδηλώνεται συνήθως και με σωματικά ενοχλήματα. Το άτομο συχνά βασανίζεται από αγωνία ότι κάτι κακό θα συμβεί στους οικείους του ή ότι ενδέχεται από μια κακοτυχία να αποτύχει στις διαπροσωπικές του σχέσεις ή στις επαγγελματικές του επιδιώξεις.
Αγχώδης Μετατραυματική Διαταραχή: χαρακτηρίζεται από επίμονες, τρομακτικές σκέψεις και μνήμες, καθώς και επίμονα οδυνηρά συναισθήματα τα οποία έχουν σχέση με κάποια τραυματική εμπειρία την οποία έχει βιώσει το άτομο. Συχνά ο ασθενής επαναβιώνει αθέλητα κομμάτια της τραυματικής εμπειρίας μέσα από σκέψεις και flash backs.
Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή: ιδεοληπτικές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις (δηλαδή σκέψεις ή εικόνες ή παρορμήσεις που έρχονται από μόνες τους στο μυαλό του ατόμου, δίχως δηλαδή το άτομο να τις δημιουργεί ενεργητικά) οι οποίες σχεδόν πάντα προκαλούν άγχος και δυσφορία. Το άτομο αναγνωρίζει ότι αυτές οι ιδεοληπτικές σκέψεις είναι παράλογες και «ανόητες» και προσπαθεί να αντισταθεί σε αυτές και να τις αποφύγει, συνήθως χωρίς επιτυχία. Συχνά, σε μια προσπάθεια μείωσης του άγχους το άτομο προβαίνει σε επαναλαμβανόμενες καταναγκαστικές συμπεριφορές. Οι ιδεοληπτικές σκέψεις και οι καταναγκαστικές πράξεις συχνά είναι αρκετά χρονοβόρες και μπορεί να επεμβαίνουν ανασταλτικά στις καθημερινές δραστηριότητες και τις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου.
Διαταραχή προσαρμογής με Αγχώδη Στοιχεία: αποτελεί τη συνέπεια μιας σημαντικής αλλαγής στον τρόπο ζωής του ατόμου (αλλαγή εργασίας ή τόπου διαμονής, χηρεία, διαζύγιο, μετανάστευση, απώλεια εργασίας, κ.ά.) με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Σημαντικό ρόλο παίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου και ο τρόπος χειρισμού εκ μέρους του της νέας πραγματικότητας. Συνήθως διαρκεί έως έξι μήνες και χαρακτηρίζεται από την παρουσία άγχους, δυσφορίας, διαταραχή του ύπνου, αίσθημα ανημποριάς, καταθλιπτική διάθεση, αδυναμία προγραμματισμού.
Είναι συχνό κάποιος να έχει στοιχεία από περισσότερες από μια αγχώδεις διαταραχές ή να έχει και καταθλιπτικά συμπτώματα. Αν υποπτεύεστε ότι μπορεί να έχετε κάποια αγχώδη διαταραχή θα σας συμβούλευα να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, ο οποίος μαζί με εσάς, συνεργατικά, θα σας προτείνει την καταλληλότερη θεραπεία για εσάς.
Η θεραπεία των αγχωδών διαταραχών περιλαμβάνει τη φαρμακοθεραπεία, την ψυχοθεραπεία, ή τον συνδυασμό και των δύο. Η φαρμακευτική θεραπεία γίνεται κυρίως με τη χρήση αντικαταθλιπτικών, είναι πολύ αποτελεσματική και συνήθως γρήγορα αποτελεσματική. Οι ψυχοθεραπείες για τις αγχώδεις διαταραχές είναι εξίσου αποτελεσματικές με τη φαρμακοθεραπεία, συχνά όμως είναι απαραίτητη η συνδυαστική χρήση τόσο της φαρμακοθεραπείας όσο και της ψυχοθεραπείας για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή τους.
